APA 7: Çarıkçıoğlu, A. E. (2023, April 22). Liu Hui. PerEXP Teamworks. [Article Link]
Liu Hui kimdir?
Liu Hui, (MS 3. yüzyılda yaşamış; ancak MS 263’te yıldızı parlamıştır.), Çinli matematikçidir. Liu Hui’nin hayatı hakkında bilinen tek şey, MS 3. yüzyıl boyunca Kuzey Wei Krallığı’nda yaşamış olduğudur.
Şöhreti, 263’te tamamladığı anlatıya dayanmaktadır: “Jiuzhang Suanshu (九章算術, Okunuşu: “Cicuang Sanşu”/Matematik Sanatı Üzerine Dokuz Bölüm)”. Bu eser, Batı dünyasında yer alan “Öklid’in Elementleri” isimli geometri kitabıyla Doğu’da benzer bir öneme sahip MÖ 1. yüzyıl veya MS’nin matematiksel kanunlar dizisidir. [1]
Kanıt ve detayları
Liu’nun “Dokuz Bölüm” hakkındaki anlatıları, algoritmalarının doğruluğunu kanıtlar niteliktedir. Bu deliller, çağdaş anlamda bilinen en eski Çin kanıtlarıdır. Bununla birlikte eski Yunan matematik metin yazarlarının aksine Liu teoremleri, algoritmaların doğruluğunu kanıtlayacak için yola çıkmamıştır. Örneğin, bölgeleri sonsuz sayıda parçaya bölerek dairelerin alanını ve piramitlerin hacmini belirlemeye yönelik algoritmaları titizlikle kanıtlamış olsa dahi ilk amacı bu gibi işlemlerin hesaplamalarını gerçekleştirmekti. Ayrıca kesir eklemek ve eş zamanlı doğrusal denklem sistemlerini çözmek gibi aritmetik ve cebirsel işlemler için kullanılan algoritmaları da benzer bir amacı taşımaksızın kanıtlamıştır. [2]
Liu’nun kanıtlarının bir analizi, bazı tekrarlanan işlemleri ortaya koymaktadır. Algoritmik bir bağlamda “Cebirsel kanıtlar” olarak adlandırılabilecek şeyi düzenli olarak kullanması belki de dünya matematiğinde bu özel kanıt türünün ortaya çıkmasına katkıda bulunmuştur. Tüm bu durumlarda, “Dokuz Bölüm”deki tüm algoritmaların altında az sayıda temel işlemin yattığını ve böylece işlem çeşitliliğini ve karmaşasını azalttığını göstermeyi amaçladığı görülmektedir. [3]
Liu, Dokuz Bölüm’ün önsözünde işlemlerinde göksel mesafelerle ilgili sorunların çözülmesine izin vermeyen bir boşluğa dikkat çekmiştir. Böylelikle muhtemelen 7. yüzyılda ortaya çıkmış ve kendisine atfedilmiş “Haidao Suanjing (Deniz Adası Matematik El Kitabı)” isimli eserine bu boşluğu doldurmak için bir tür “Trigonometri” oluşturan ölçüm problemlerini ve algoritmalarını eklemiştir.
Sözü edilen kitap, Çin pagoda (Çok katlı ibadet yeri) kulelerinin yüksekliklerinin ölçülmesi de dâhil olmak üzere birçok pratik geometri problemi içermekteydi. Bu küçük çalışma, “Uzun mimarinin direkleri ve bunlara dik açılarla sabitlenmiş yatay çubuklarla” mesafelerin ve yüksekliklerin nasıl ölçüleceğine ilişkin süreçleri özetlemiştir. Bununla birlikte, çalışmalarında aşağıdaki durumlar göz önünde bulundurulmuştur:
- Bir adanın deniz seviyesine zıt ve denizden görülen yüksekliğinin ölçülmesi,
- Tepedeki bir ağacın yüksekliği,
- Uzun mesafeden bakılan bir şehir duvarının büyüklüğü,
- Bir vadinin derinliği (Bina iskeletinde bulunan çapraz çubuklar kullanarak),
- Tepeden görülen bir ovadaki bir kulenin yüksekliği,
- Karada uzaktan görülen bir nehir ağzının genişliği,
- Uçurumdan görülen bir vadinin genişliği,
- Şeffaf bir havuzun derinliği,
- Tepeden görüldüğü gibi bir nehrin genişliği,
- Dağdan görülen bir şehrin büyüklüğü. [4]
Etkilendiği felsefi akımlar
Belli bir felsefi bakış açısı, Liu’nun matematiksel çalışmasını etkilemiştir. Liu; Konfüçyüs kanunları, belirgin bir şekilde “Yijing (易經, Değişimler Kitabı)” gibi çok çeşitli eski felsefi metinlerden alıntı yapmaktadır. Ek olarak Taoculuğu oluşturan ana metinler (Zhuangzi/莊子 gibi) ve Mohist (Öncüsü Mozi olan Antik Çin öğretilerdir.) metinlerden ilham aldığı söylenebilir. Dahası anlatıları düzenli olarak çağdaşı olan felsefi gelişmeleri yansıtmaktadır.
Son olarak Liu, Parmenides’e ve Heraklit’e bir göz kırpmaktadır. Matematiği uzayın her yeriyle oynanması sırasında gerçekleşen dönüşümleri somutlaştıran bir algoritma olarak gördüğü dolayısıyla “Değişim” kavramıyla ilgili matematik üzerine felsefi yansımalarının Çin’de ana araştırma konusu olduğu iddia edilebilir. [5]
Kaynaklar
- DICTIONARY ENTRY Chemla, K. Carole (2006, June 9). Liu Hui. Encyclopedia Britannica. [Britannica]
- WEBSITE Reck, K. (n.d.). Liu Hui. Math Greats and Great Math. [Math Greats and Great Math]
- JOURNAL Straffin, P. D. (1998). Liu Hui and the First Golden Age of Chinese Mathematics. Mathematics Magazine, 71(3), 163. [JSTOR]
- WEBSITE Mathigon. (n.d.). Liu Hui. Mathigon. [Mathigon]
- WEBSITE O’Connor, J. J., & Robertson, E. F. (2003, December). Liu Hui. Maths History. [Maths History]
