Kidinnu

Hayatı ve katkıları

Kidinnu, ismi ayrıca “Kidin”, “Kidenas (Yunanca)” ve “Cidenas (Latince)” şeklinde de ifade edilmektedir, MÖ 4 ve 3. yüzyılın başlarında Babil’de yaşamış bir astronomdur. Vefat tarihi MÖ 14 Ağustos 330 olarak tahmin edilmektedir.

Çağdaş bilim insanlarının “Sistem B” olarak adlandırdığı teoriyi ilk olarak ortaya atan gök bilimci olduğu düşünülmektedir. Sistem B, Ay’ın burç kuşağı etrafındaki hareketinin hızını “Kademeli olarak artan” şeklinde tanımlayan bir teoridir. Aynı zamanda Ay’ın hızı, düzenli bir “Testere dişi modeli”ni izleyerek bir ay içerisinde kademeli olarak azalır. Bu çok başarılı teoriye göre Güneş de testere dişi grafik düzeninde hızını değiştirmektedir. “Testere dişi” kavramı, bir grafiğin inişli çıkışlı olduğunu betimlemek için kullanılır. ^[1]

Babil Ay Teorisi, Güneş’in evreleri ve tutulmaları gibi ay olaylarının tahmininde yer aldığından Güneş’in bu hareketi için bir şema içeriyordu. Ay’ın davranışını açıklamak için kullanılan daha basit ve muhtemelen daha eski olan Sistem A’da Güneş’in burçların iki farklı yerinde iki ayrı sabit hızla hareket ettiği varsayılıyordu.

Kidinnu, kendisinden sonraki yazarlar tarafından Merkür’ün hareketi ve iki farklı Ay evresi arasındaki ilişki hakkında gerçekleştirilen keşiflerle de ilişkilendirilmiştir. Bahsedilen keşifleri basitçe anlatmak gerekirse: Bir Dünya günü, Merkür’de yaşanan iki güne eşittir. Ay’ın dört temel evreye sahip olduğunu da (Yeniay, ilk dördün, dolunay, son dördün) biliyoruz. Merkür’ün ise Dünya’dan o dönem için gözlemlenen iki evresi mevcuttu. Parlaklığı da ön plana alındığı zaman Merkür’den geçmiş çağlarda “İki ayrı yıldız” olarak bahsedilmesi doğal karşılanabilir.

Kidinnu’nun hayatı hakkında çok az şey bilinmektedir. Babil’de astronomi, tapınak rahiplerinin egemenliğindeydi. Çeşitli yazıtlarda bahsedilen bu durum ışığında Kidinnu’nun bir tapınak rahibi olduğu söylenebilir. ^[2]

Hakkındaki atıflar, sinodik ve anomalistik dönem

20. yüzyılın başlarında Babil astronomik metinlerinin çözülmesine dek kendisi hakkında bilinenler, birkaç Antik Yunan ve Romalı yazarın atıflarıyla sınırlıydı. Yunan coğrafyacı Strabon (MÖ 64–MS 23), Babil’in astronomlarından bahsederken Kidinnu’nun yanı sıra Naburimannu’dan (Yunanca “Nabourianos”) söz etmeyi ihmal etmemiştir. Yunan astrolog Vettius Valens (MS 2. yüzyıl), Ay tutulmalarının ne zaman gerçekleşeceğini hesaplarken Kidinnu’nun hesaplamalarını esas aldığını yazmıştır.

Romalı ansiklopedist Yaşlı Plinius (MS 23-79): “Kidinnu’ya göre Merkür gezegeninin Güneş’ten 22 dereceden fazla uzakta görülmüyor.” diyerek meşhur astronomu anmıştır. 3. yüzyıldan kalan, Batlamyus üzerine isimsiz bir yorum, “251 sinodik (Ay’a ait) ay=269 sapaklı (Anomalistik) dönem” eşitliğinin keşfini Kidinnu’ya bağlamıştır.

Sinodik ay (Yaklaşık 29,531 gün), bir dolunaydan bir sonraki dolunaya kadar geçen ortalama süredir. Anomalistik dönem (Yaklaşık 27,555 gün), Ay’ın yıldızlar arasındaki en hızlı hareket anından bir sonraki en hızlı hareket anına kadar geçen yaklaşık vakti ifade etmektedir. Ay, “Yerberi”deyken yani Dünya’ya en yakın geçişinde en hızlı hareketini gerçekleştirir. Bu dönem ilişkisi Sistem B’nin temelini oluşturur ve tutulma tahmininde önemli bir rol oynar. ^[3]

Kendisiyle ilgili buluntular ve varsayımlar

20. yüzyılın başlarında “Kidinnu” veya “Kidin” adı, Sistem B’deki Ay olgularının hesaplamalarını taşıyan Babil çivi yazısı kil tabletlerinde çözüldü. Böyle bir tablet, “Tersitu”nun “Aparat”, “Hazırlık” ya da belki bu durumda basitçe “Hesaplanmış tablo” anlamına gelebileceği “Kidinnu’nun ‘tersitu’su” yazısını taşımaktadır. Sistem A’ya göre Ay hesaplamalarını içeren başka bir tablet, muhtemelen “Naburimannu’nun ‘tersitu’su” yazısını barındırmaktadır. Her iki sistemde de Güneş’in ve Ay’ın burçlar etrafında olan hızlarındaki değişikliklere matematiksel kurallar uygulanmıştır. Bu kurallar, Babil yazarlarının yeniay ve dolunay tarihleri ile tutulmalar dahil olmak üzere Ay olaylarının tahminlerini çözmelerine izin vermiştir. Sistem B oldukça doğruydu ve Yunan gök bilimcilerin, başta İznikli Hipparkos’un (Yunanca: Hipparkhos), Ay teorisinden (MÖ 130 civarı) önce yapabilecekleri her şeyden çok daha iyiydi.

Naburimannu’nun Sistem A’nın, Kidinnu’nun ise Sistem B’nin yaratıcısı olduğu tüm tarihçilerin ortak görüşlerinden birisidir. Bu durum her ne kadar tatmin edici olsa da kesin olarak kabul edilmemelidir. Sistem B ile ilgili hayatta kalan en eski kil tabletler, MÖ 260 civarındaki tarihlere atıfta bulunduğundan Kidinnu, bilimsel hayatını daha geç yaşamış olamazdı; ancak tarihi hakkında daha kesin bir hükümde bulunulamaz. ^[4]

Kidinnu Krateri

Kidinnu’nun adı, Ay’ın uzak tarafında yer alan, yaklaşık 60 kilometrelik çapa sahip bir kratere verilmiştir. NASA yetkilileri bu ismi kratere yakıştırırken Kidinnu’nun ve Mezopotamya bilim tarihinin saklı pencerelerine bir göndermede bulunmuş olsa gerek. Çünkü Kidinnu, yuvarlatılmış bir çokgen oluşturan dış yayı ile biraz düzensiz biçimde meydana gelmiş bir kraterdir. Kraterin iç duvarının genişliği değişmekte ve en dar kısım dışa doğru şişkin bir şekilde kuzeydoğu boyunca uzanmaktadır. Kraterin yayı boyunca veya iç kısımlarda kayda değer kraterler yoktur. İç zemin, güney kenarına kadar uzanan merkezi bir sırt ile engebeli görünmektedir. ^[5]

Kidinnu üzerine çıkarsamalar

Tarihçilerin, filozofların, matematikçilerin ve gök bilimcilerin bireysel olarak büyük teori ve keşiflerin kökenleri konusunda Antik Yunan toplumunun bireyciliğini ve rekabet gücünü çok az sayıda bilimsel keşifçinin adının bilindiği Mezopotamya toplumunun anonimliği ile karşılaştırması yaygın bir davranıştır. Antik Yunan’ın her türlü bilimin temelini attığı görüşü bilim, kültür ve felsefe dünyasında geçerli olsa dahi Kidinnu ve Naburimannu örnekleri, en azından birkaç durumda bazı Mezopotamyalı bilim insanlarının adlarının hatırlandığını ve onlara saygı duyulduğunu göstermektedir. ^[6]

Kaynaklar

1. ^{DICTIONARY ENTRY} Evans, J. (2019, November 7). Kidinnu. Encyclopedia Britannica. [Britannica]
2. ^JOURNAL Reviv, H. (1988). Kidinnu Observations on Privileges of Mesopotamian Cities. Journal of the Economic and Social History of the Orient, 31(3), 286. [JSTOR]
3. ^WEBSITE Pannekoek, A. (1947, October). Planetary Theories – the Planetary Theory of Kidinnu. NASA/ADS. [NASA/ADS]
4. ^BOOK Asimov, I. (1988). Enciclopedia biográfica de ciencia y tecnología: la vida y la obra de 1197 grandes científicos desde la antigüedad hasta nuestros días. Alianza Editorial Mexicana.
5. ^WEBSITE Andersson, L. A., & Whitaker, E. A. (1982, October 1). NASA catalogue of lunar nomenclature. NASA Technical Reports Server (NTRS). [NASA Technical Reports Server (NTRS)]
6. ^WEBSITE Çığ, M. İ. (1995, December). Mezopotamya’da astronomi. Bilim Ve Ütopya. [Bilim Ve Ütopya]