Plüton ve Eris Neden Cüce Gezegendir?

Eris, 2005 senesinde keşfedildiğinde bilim dünyasında bir kesim tarafından “Onuncu gezegen” olarak kabul edilmişti. Hatta öyle ki: “Eris’i mi gezegen olarak kabul etsek yoksa Plüton’u cüce gezegen sınıfına mı düşürsek?” sorusu bir sene boyunca çalkalandı. ^{[1] [2]} 2006’da gök bilimciler üç maddeden oluşan ve bir gök cismini gezegen olarak sınıflandırmamız için gereken özelliklerin olduğu bir bildiri hazırladı. Bu üç madde şöyle sıralanabilir:

• Güneş’in etrafında belirli bir yörüngede dolanıyor olmak,
• Yaklaşık olarak küresel bir şekle sahip olmak,
• Gök cisminin etrafının “Temiz” olması. ^[3]

Üçüncü maddenin ifadesinin resmiyete pek uymadığının farkındayız; bu yüzden sözünü ettiğimiz maddeyi kısaca açıklamamız yerinde olur. “Gezegen” diyeceğimiz gök cisminin çevresindeki cisimlere karşı baskın bir obje olması gerekmektedir. ^[4] Yani gezegenin etrafındaki diğer gök cisimleri ya gezegenin bir parçası hâline gelmeli ya da yörüngeden dışarı atılmış olmalı. ^[5] Bu elbette ki Satürn, Jüpiter ve Uranüs gibi halkalara sahip olan gezegenlerin tanıma uymadığı anlamına gelmemektedir. ^[6]

Burada bahsedilen, çevre yörünge üzerinde bulunan yerlerdir. Halkalı gezegenlerde ise durum bir nevi küçük gök cisimlerinin gezegenin uyduları şeklinde davranmasıdır. Tüm bunlara ek “Gezegen”lerin uydularının kütle çekim merkezinden ayrı bir yörüngeye sahip olması ve gezegeninin etrafında dolanıyor olması gerekmektedir. ^[7] Sonuç olarak Plüton da Eris de bu maddeyi sağlamadığından (Plüton’un bahsetmiş olduğumuz Charon uydusuyla birlikte ikili bir gezegen sistemi oluşturuyormuş gibi durduğundan ve Eris de Dysnomia uydusuyla benzeri bir sistem oluşturması dolayısıyla) birer cüce gezegen olarak kabul gördü. ^{[8] [9]}

Kaynaklar

1. ^WEBSITE NASA Solar System Exploration. (2021, August 6). In Depth | Pluto. NASA Solar System Exploration. [NASA Solar System Exploration]
2. ^WEBSITE NASA Solar System Exploration. (2021, August 6). In Depth | Eris. NASA Solar System Exploration. [NASA Solar System Exploration]
3. ^WEBSITE Erdem, İ. (2017, October 14). Plüton Neden Gezegenlikten Çıkarıldı? BilimFili.com. [BilimFili.com]
4. ^WEBSITE The Library of Congress. (2019, November 19). Why is Pluto no longer a planet? The Library of Congress. [The Library of Congress]
5. ^WEBSITE Royal Museums Greenwich. (n.d.). The dwarf planets – Pluto, Ceres, Haumea, Makemake and Eris. Royal Museums Greenwich. [Royal Museums Greenwich]
6. ^{DICTIONARY ENTRY} Hogeback, J. (2016, September 16). Why Is Pluto No Longer a Planet?. Encyclopedia Britannica. [Britannica]
7. ^WEBSITE Royal Museums Greenwich. (n.d.-b). The dwarf planets – Pluto, Ceres, Haumea, Makemake and Eris. Royal Museums Greenwich. [Royal Museums Greenwich]
8. ^WEBSITE Mann, A., & Howell, E. (2022, October 13). Why is Pluto not a planet? Space.com. [Space.com]
9. ^WEBSITE Tillman, N. T. (2019, July 10). Eris: The First Dwarf Planet. Space.com. [Space.com]