Jia Xian

Yaşamı ve katkıları

Jia Xian (1050 yılında Çin’de tarih sahnesine çıkmıştır.), geleneksel Çin matematiğinin en büyük döneminin başında etkin çalışmalar gerçekleştirmiş matematikçi ve gök bilimcidir.

Song Hanedanlığı imparatoru Renzong’un hükümdarlığı (1022/23–1063/64) döneminde nispeten düşük kademeli bir askeri görevde bulunması dışında Jia’nın hayatı hakkında çok az şey bilinmektedir. 1023’te “Chongtian takvimi”nin (On iki hayvanlı Türk takvimi ile benzerlik göstermektedir.) yenilenmesinde katkıda bulunmuş ve on birinci yüzyılın ortalarında İmparatorluk Astronomi Bürosu’nda görev yapmış matematikçi ve astronom Chu Yan’ın öğrencisiydi. Jia’nın adı, esas olarak üçten yüksek dereceli polinomların köklerini (Çözümlerini/derecelerini) çıkarma yöntemi ve altıncı dereceye kadar denklemler için binom katsayılarını içeren “Jia Xian üçgeni” ile anılmaktadır. Bu üçgen, daha sonra Batı’da bağımsız olarak keşfedilmiş olan Blaise Pascal’ın üçgenine benzemektedir. ^[1]

Eserleri

Jia, ilkinin yalnızca bir kısmı günümüze kadar ulaşan iki inceleme kaleme almıştır: “Huangdi Jiuzhang Suanfa Xicao (Sarı İmparator’un Matematiksel Yöntemler Üzerine Dokuz Bölümünün Ayrıntılı Taslakları)” ve “Suanfa Xiaoguji (Eskilere göre Matematiksel Yöntemlerin Toplanması/Koleksiyonu)”. İlk kitapta yer alan matematik problemlerinin yaklaşık üçte ikisinin Yang Hui’nin “Xiangjie Jiuzhang Suanfa (Matematiksel Prosedürler Üzerine Dokuz Bölümün Ayrıntılı Analizi)”ne dâhil edildiği, 1261’de “Yongle Dadian (Yongle Saltanatının Büyük Ansiklopedisi, 1408’de yayımlanmıştır.)” adlı eserde derlendiği ve 1842’den itibaren baskı olarak korunduğu düşünülmektedir. ^[2]

Matematiksel icatları

Jia Xian’ın en önemli katkılarından biri trigonometrinin gelişimine yapmış olduğu katkılardır. Özellikle trigonometrik fonksiyonlar üzerine yaptığı çalışmalar büyük bir ilerleme sağlamıştır. “Matematiksel Prosedürler Üzerine Dokuz Bölümün Ayrıntılı Analizi”, Jia Xian’ın trigonometri üzerine yazdığı önemli bir kitaptır. Bu kitapta, bugün “Sinüs” ve “Kosinüs” olarak adlandırdığımız trigonometrik fonksiyonlara benzer kavramları içermektedir. Bu çalışmaları, trigonometrinin matematiksel analizin bir parçası haline gelmesine yol açmıştır. ^[3]

Çin astronomisi

Jia Xian aynı zamanda Çin astronomisiyle de ilgilenmiştir. Gök bilimine yaptığı katkılarla, özellikle Güneş’in hareketi ve yörüngesi üzerine gerçekleştirdiği çalışmalarla dikkat çekmektedir. Jia Xian, Güneş’in hareketini tanımlamak için trigonometri yöntemlerini kullanmış ve bu alanda çığır açmıştır. ^[4]

Jia Xian’ın bilim için önemi

Jia Xian’ın matematiksel keşifleri ve çalışmaları, o dönemdeki matematiksel düşünceye büyük bir ivme kazandırmıştır. Trigonometri o zamana kadar çoğunlukla geometri ve ölçümlemeyle sınırlı kalmıştı. Jia Xian’ın trigonometriye getirdiği yenilikler, matematiğin daha soyut ve analitik bir disiplin haline gelmesine katkı sağlamıştır. ^[5]

Jia Xian’ın matematiksel mirası ve çalışmaları hakkında daha fazla araştırma yapılması gerekmektedir. Onun yaşadığı döneme ve çalışmalarına daha kapsamlı bir bakış, matematik tarihini anlamak ve diğer matematikçilerin üzerinde çalışmalarını temel almasını sağlamak açısından önemlidir. Ayrıca Jia Xian’ın Çin matematik tarihindeki yeri ve etkisi de daha derinlemesine incelenmelidir. ^[6]

Kaynaklar

1. ^{DICTIONARY ENTRY} Breard, A. (2017, January 23). Jia Xian. Encyclopedia Britannica. [Britannica]
2. ^WEBSITE O’Connor, J. J., & Robertson, E. F. (2003). Jia Xian. Maths History. [Maths History]
3. ^BOOK Smith, D. E. (1958). History of Mathematics. Courier Corporation.
4. ^{WIKIPEDIA ENTRY} Jia Xian. (2023, May 16). In Wikipedia. [Wikipedia English]
5. ^BOOK Plofker, K. (2009). Mathematics in India. Princeton University Press.
6. ^BOOK Eves, H. (1990). An Introduction to the History of Mathematics. Cengage Learning.