APA 7: Çarıkçıoğlu, A. E. (2023, April 25). Aristoteles. PerEXP Teamworks. https://perexpteamworks.com/2023/04/25/aristoteles/
Hayatı ve katkıları
Aristoteles (Ya da kısaca “Aristo”), (MÖ 384, Stagira-MÖ 322, Chalcis); düşünceleri iki bin yıl boyunca Batı entelektüel tarihine yön vermiş Yunan filozof ve bilim insanıydı. Büyük İskender’in dedesi III. Amintas’ın saray doktoru Nicomachus’un (Nikomakos) oğluydu. MÖ 367’de Atina’daki Platon Akademisinde öğrenci oldu, 20 yıl orada yaşadı. Platon’un MÖ 348/347’deki ölümünden sonra Makedonya’ya döndü ve burada genç İskender’e öğretmenlik yaptı. 335’te Atina’da kendi okulu olan “Lise”yi kurdu. Entelektüel yelpazesi bilim ve sanat türlerinin çoğunu kapsayacak kadar genişti. [1]
Aristoteles sırasıyla fizik, kimya, biyoloji, zooloji (Hayvan bilimi), botanik (Bitki bilimi); psikoloji, siyaset teorisi, etik; mantık, metafizik; tarih, edebiyat teorisi ve retorik (Söz söyleme sanatı) ile ilgilenmiştir. “Biçimsel (Formel) mantık” yöntemini icat etmiştir. Bu yöntem için 19. yüzyıla kadar “Mantığın bütünü” olarak kabul gören, “Syllogistic (Tasım, kıyaslama: doğruluğu bilinen iki önermeden üçüncü bir önermeye ulaşma.)” olarak bilinen ancak artık kullanılmayan bir sistem tasarlamıştır. Hem gözlemsel hem de teorik zooloji alanındaki çalışmaları da 19. yüzyıla kadar geliştirilememiştir. Etik ve politika üzerine ortaya koyduğu teorileri, özellikle etik erdemler ve insanın gelişmesi (“Mutluluk anlayışı”), felsefi tartışmalarda etkili olmaya devam etmektedir.
Devrine göre üretken bir yazardı. Hayatta kalan başlıca eserleri arasında “Organon”, “De Anima (Ruh Üzerine)”, “Fizik”, “Metafizik”, Nikomakhos’a Etik”, ” Eudemos’a Etik”, “Magna Moralia”, “Siyaset”, “Retorik” ve “Şiir” ile doğa tarihi ve bilim üzerine pek çok yazısı yer almaktadır. [2]
Aristoteles fiziği ve metafiziği
Aristoteles, teorik bilimleri üç gruba ayırmıştır: Fizik, matematik ve teoloji. Aristo’nun anlayışındaki “Fizik”, “Doğa felsefesi” veya “Doğa çalışması” olarak adlandırılacak olana eş değerdi. Aristo’nun fiziğe yüklediği bu anlam sadece modern fizik alanını değil aynı zamanda biyoloji, kimya, jeoloji, psikoloji hatta meteorolojiyi de kapsar. Bununla birlikte “Metafizik”, Aristoteles’in sınıflandırmasında özellikle yer almaz. Gerçekten de ilk olarak yazılarının ölümünden sonra kayda geçirilen kataloğundaki bu kelimeyi, “Fizik”ten sonra listelenen eserlerin adı olarak asla kullanmaz. Sözü edilen durumun yanında günümüzde “Metafizik” olarak adlandırılan felsefe dalını tanımakta ve ondan “Felsefelerin ilki” olarak bahsetmektedir. Metafiziği “’Varlığı olduğu gibi’ inceleyen disiplin” biçiminde tanımlamaktadır. [3]
Aristoteles’in fizik bilimine katkıları, yaşam bilimiyle ilgili araştırmalarından daha az etkileyici değildir. “Nesil ve Yozlaşma Üzerine” ile “Gökler Üzerine” gibi eserlerinde Sokrates öncesi öncülerinden miras kalan birçok özelliği içeren bir dünya resmi sunmuştur.
Empedokles (MÖ 490-430); evrenin özünde toprak, su, hava ve ateşin (Dört ana element unsurunun) farklı eşleşmelerinden oluştuğu görüşünü benimsemiştir. Empedokles’e göre her element; ısı, soğuk, ıslaklık ve kuruluğun dört temel niteliğinden oluşan benzersiz bir çifte sahip olmasıyla betimlenir: Yeryüzü soğuk ile kuruluk, su soğuk ile ıslak, hava sıcak ile ıslak ve ateş sıcak ile kuru. Her elementin düzenli bir “Kozmos”ta (Evren) doğal yeri bulunur ve her birinin bu doğal yere özgü hareket etme konusunda doğuştan gelen bir eğilimi vardır. Böylece dünyevi katılar doğal olarak düşerken yangınlar önlenmedikçe daha da yükselir. Elementlerin diğer hareketleri de olasıdır; ancak her biri “Şiddet içerir” (Aristoteles’in ayrımının bir mirası da doğal ve şiddetli ölüm arasındaki ayrımın günümüz karşıtlığında korunur.). [4]
Hristiyan Aristoteles evreni
Aristoteles’in evren görüşü, Platon’un diyaloğu “Timaeus”a (Timeos) çok şey borçludur. Bu bakış açısında Dünya evrenin merkezindedir ve çevresine dizilen Ay, Güneş ve diğer gezegenler; bir dizi eş merkezli kristal küre (Ptolemaios Evren Modeli’ndeki “Dünya etrafında dönen sekiz kubbe” ifadesine çok benzer.) içinde döner. Gök cisimleri dört karasal elementin bileşikleri değildir; ancak üstün bir “Beşinci element”ten veya “Özden” oluşur.” Ayrıca gök cisimlerinin evrendeki seyahatlerinde onlara rehberlik eden ruhları veya doğaüstü zekâları vardır. [5]
Sözü edilen görüş, 2-15. yüzyıl Hristiyan, İslâm ve 15-17. yüzyıl felsefelerini ve gök bilimi araştırmalarını derinden etkilemiştir. En büyük örnekleri Aquinalı (Akinalı) Thomas, Bîrûnî , İbn-i Sina, Fârâbî, Kindî, İbn Rüşd, İbn-i Heysem ve Johannes Kepler’dir. Aristoteles’in en iyi bilimsel çalışmalarıyla bile artık yalnızca tarihsel olarak ilgilenilmektedir. Kısa kitaplarının ve öğretilerinin kalıcı değeri (“Fizik” gibi), onların özel bilimsel iddialarında değil, farklı dönemlerin koşullarına işleyen bazı kavramların -”Yer”, “Zaman”, “Nedensellik”, “Determinizm” vesaire- felsefi analizlerinde yatmaktadır. [6]
Kaynaklar
- DICTIONARY ENTRY Kenny, A. J.P. and Amadio, . Anselm H. (2023, April 24). Aristotle. Encyclopedia Britannica. [Britannica]
- DICTIONARY ENTRY Britannica, T. Editors of Encyclopaedia. (2021, September 21). Aristotle summary. Encyclopedia Britannica. [Britannica]
- WEBSITE Saber Es Práctico. (2023, March 2 ). ¿Quién fue Aristóteles? ¿Qué hizo? (Resumen). Saber Es Práctico. [Saber Es Práctico]
- DICTIONARY ENTRY Biografías y Vidas. (n.d.). Aristóteles. Biografías y Vidas. [Biografías y Vidas]
- PDF FILE Ankara Üniversitesi. (n.d.). Antik Yunanda Astronomi-Kozmoloji. Ankara Üniversitesi. [Ankara Üniversitesi]
- WEBSITE Olpak, M. A. (2018, November 1). Kopernik, Kepler, Galileo, Newton: Bilimsel Dünya Görüşünün Oluşumunu Nasıl Etkilediler? Bilim ve Aydınlanma Akademisi. [Bilim ve Aydınlanma Akademisi]
