Mammiller Cisim

Mammiller cisim, mammiller cismin konumu ve mammiller cismin işlevleri

Hipotalamusun bir parçası olarak kabul edilen dolayısıyla limbik sistemde yer alan ve mememsi/memeli cisim (Latince: Corpus mamillare) anlamına gelen mammiller cisim adını eski anatomistler tarafından göğüs benzeri bir şekle sahip olduğundan ötürü aldı. Mammiller cisim diğer limbik sistem elemanları gibi (Örn: Amigdala, hipokampus) tekil bir yapıdan oluşmaz, beynin her iki yarım küresinde de bulunur. Mammiller cisim konum olarak beyin sapı ile beyin arasında yer alan bir diensefalonun (Ara beyin) bir parçasıdır.

NOT: Nöroanatomistler mammiller cismi “Mamiller cisim” olarak da adlandırmaktadır. Bilim dünyasında bu bir tartışma konusu olsa da özel olarak ayrım Amerikan İngilizcesi ve İngiliz İngilizcesi ile ilgilidir. İngiliz İngilizcesinde “Mamiller cisim” olarak geçerken Amerikan İngilizcesinde “Mammiller cisim” olarak geçmektedir. Bilim dünyasında bu ayrım fazla gözetilmemekle beraber sözcüğün Latincesi noktasında (Corpus mamillare) aynı kelime kullanılmaktadır.

Mammiller cismin birincil işlevine değinmek gerekirse bu anımsama özelliği olacaktır. Bunu papez devresinde önemli bir çekirdek olmasıyla beraber gerçekleştirmektedir. Papez devresi bellek işleme üzerinde etkili olan ve hipokampusta başlayıp hipokampusta biten bir sinir ağıdır (Mekanizma). Papez devresini mammiller cisim penceresinden açıklamak gerekirse: Teta dalgaları (Öğrenme, hafıza, biliş ve davranışların temel sebebi olan ve bilinçaltı olarak kabul edilen nörol salınım) hipokampusun CA3 bölgesindeki nöronları aktive eder. Bellek ile ilgili olan bilgiler forniks yoluyla mammiller cisimlere iletilir. Mammiller cisimler mammillotalamik yol vasıtasıyla ön talamik çekirdeklere çıkıntı yapar. Nöronal ağ ön talamik çekirdeklerden singulat kortekse ve buradan da entorinal kortekse çıkıntı yapar. Sonucunda hipokampus ile yine sonlanır. (Hipokampus ile entorinal korteks arasında yani devrenin sonu ile başı arasında çift yönlü projeksiyon vardır.) Bu döngü papez devresinin dolayısıyla belleğin anımsama işlevinin çalışma şeklidir.

Bellek işleminin yanında mammiler cisim aynı şekilde tegmentum ile olan karşılıklı bağları sayesinde uygun davranışsal tepkilerin yaratılmasında da rol sahibi olur. Bu noktada aynı şekilde bu mekanizmayı ele almak gerekirse: Medial mammiller çekirdek ventral tegmental alanla (VTA) çift yönlü projeksiyon yapar. Ventral tegmentum dopamin nöronları açısından zengin bir bölgedir (Bu sebeple ödül merkezi olarak işlev görür.). Hipokampustan gelen bellek bilgisi ile çevredeki uyaran/uyaranlar hakkında ödül ya da caydırıcı niteliklerle alakalı bilgiler birleşir. Sonuç olarak çevreye karşı duygusal olarak belirginlik sağlanmış olur. Mammiller cisimler ise ön talamik çekirdekler yoluyla duygusal algının oluşturulmasına yardımcı olmak amacıyla singulat kortekse ödül ya da isteksizlik üzerine bilgi gönderir.

Aynı şekilde lateral mammiller çekirdek ise dorsal tegmental çekirdeğe (DTN) çift yönlü bağlantıya sahiptir. Buradaki bağlantılar ise hedefe yönelik hareketi işlemek üzerine işlev görür. Özel olarak hareket hızı, dönme davranışları ve öğrenilen hedefe yönelik davranışlara yanıt verir. Ventral tegmental çekirdek ile olan bağlantısıyla beraber hedefe yönelik davranışların kolaylaştırılması ve ödül devresi sisteminde işlenmesinin gerçekleşmesi sağlanmış olur. Mammiller cisim ise bu bilgi akışının beyinciğe bağlanmasını sağlar. Bu noktada motor hafızaya katkısı, görsel-uzamsal yönelime katkısı ve hareket öğrenimine katkısı olduğu varsayılmaktadır. Bu varsayım doğru ise mammiller cismin motor hafıza, görsel-uzamsal yönelim (Yön bulma) ve hareket öğrenme gibi işlevlerde rolü bulunduğu söylenebilir.

Bunun yanında tegmental bağlantıların karşılıklı olması durumu mammiller cisim aktivitesinin tegmentum ve  tegmentumun diğer bağlantıların (Amigdala, prefrontal korteks, hipokampus ve accumbens çekirdeği) da aktivitesini etkiler. Asetilkolin ve dopamin devrelerinin aktivitesi (VTA ve DTN bölgelerinin aktivitesi) durumunda aşağı yönde serotonin ve norepinefrin (Noradrenalin) sistemlerinin de aktive olmasını sağlar. Bu nörotransmitter sistemlerinin aktive olmasıyla beraber korteks içinde bellek depolanmasının aracılığına katkı sunulmuş olur. Bunun yanında diğer limbik fonksiyonların (Örn: Hafıza, öğrenme, duygu, karar verme, davranışlar vb.) kolaylaştırılmasına da katkıda bulunulmuş olunur.

Mammiller cismin anatomisi

Mammiller cisim her ne kadar hipotalamusun çekirdeklerinden birisi olarak kabul edilse de anatomik olarak kendi içinde 2 çekirdeğe ayrılabilir: Lateral mammiller çekirdek ve medial mammilller çekirdek.

• Medial mammiller çekirdek: Ventral tegmental alanla (VTA) çift yönlü projeksiyon yapar. Dopamin nöronları açısından zengin alan VTA ödül sistemi açısından büyük bir önem taşır. Ödül sistemi çevredeki uyarana karşın hipokampustan gelen bilgilerle çevredeki uyaran/uyaranların duygusal nitelikleri birleşir. Bu çekirdek ise bu sürece yardımcı olmak amacıyla ön talamik çekirdekler yoluyla singulat kortekse bilgi yollar. Dolayısıyla medial mammiller çekirdeğin bir hafıza bilgisi işlerken onun duygusal algısına yönelik bilgi işlemede rolü bulunduğu söylenebilir.

• Lateral mammiller çekirdek: Dorsal tegmental çekirdeğe (DTN) çift yönlü bağlantıya sahiptir. Buradaki bağlantılar spesifik olarak hedefe yönelik hareketin gerçekleştirilmesine yönelik olan hareketlerdir. Bunun yanında bu bilgi akışının beyinciğe akmasıyla özel olarak bu çekirdeğin veya beyincik ile arasındaki bağlantının bir problemle karşılaşması durumunda yön bozuklukları ile karşılaşılabileceği varsayılmaktadır. (NCBI) Bunun yanında bu bölgenin VTA ile bağlantı yapmasından ötürü ödül sisteminin de devreye sokulmasıyla hareketin kolaylaştırılmasına da katkı sunduğu söylenebilir. Dolayısıyla lateral mammiller çekirdeğin hareketin kolaylaştırılması ve doğru bir şekilde gerçekleştirilmesine yönelik katkı sunduğu anlaşılabilir.

NOT: Medial mammiller çekirdek ve lateral mammiller çekirdeğin tegmental bölgelerle çift yönlü projeksiyon yapması tegmentumun diğer bağlantılarının da aktivitesini etkiler. Bu durumdan nörotransmitter devrelerinin [Dopamin, asetilkolin devrelerinin aktifliği (VTA ve DTN bölgelerinin aktivitesi) sonucunda serotonin ve norepinefrin (Noradrenalin) sistemlerinin de aktive olması] de etkilenmesiyle limbik sistem elemanlarının işlevlerine de katkıda bulunulmuş olunur. (Örn: Korteks içinde bellek depolanması gibi)

Mammiller cisim disfonksiyonu ve tedaviler

Mammiller cismin hasarına veya farklı problemlerin söz konusu olduğu durumlara (Felç, lezyon, çevresel faktörler vb.) yönelik klinik çalışmalar mammiller cismin epizodik bellek (Günlük olaylar hafızası) için gerekli olduğunu ortaya koymaktadır. Papez devresinin de bu noktada işlevini görememesi durumunun mammiller cisim için hafızadaki çeşitli problemlerin öncüsü olabileceği söylenebilir. Örneğin kronik alkolizmden kaynaklan ve wernicke ensefalopatisi (Bilinç bulanıklığı, kas koordinasyon problemleri ve görme bozuklukları gibi semptomlar) ile ortaya çıkabilen B₁ vitamini (Tiamin) eksikliğine bağlı olarak korsakoff sendromu (Uzun süreli bellekle alakalı problemler) ortaya çıkabilir. Bu iki hastalık durumu (Wernicke-korsakoff sendromları) birbirine yakın hastalıklarıdır ve genelde birlikte meydana gelen hastalık durumlarıdır (Bu yüzden aynı hastalığın farklı evreleri olduğu düşünülmektedir.). Her iki hastalık durumunda da mammiller cisimlerin çift taraflı bağlantılarında nöronlarının dejenerasyonu görülmektedir. Bu hastalığın tedavisi için semptomlara göre değişen B₁ vitamini takviyesi (El ile ya da iğne yoluyla), alkolden kaçınma ve fizik tedavi gibi yöntemler mevcuttur.

Farklı bir hastalık durumu olan anterograd amnezi (Yeni hatıraların uzun süreli belleğe aktarılamadığı bir hastalık) ise mammiller cismin bilateral bölgesinin hasarı sonucu oluşabilir ve hafıza kaybının bağımsız (Diğer semptomlardan kaynaklanmama) olarak çıkabilecek olmasının yanı sıra farklı semptomlarla beraber eşlik etme/devamında ortaya çıkma durumu yaşanabilir, bu semptomlar: Dikkatsiz olarak sergilenen davranışlar, motivasyon düşüklüğü, konfabulasyon (Bellekte oluşan boşlukları çarpık, uydurulmuş veya yanlış yorumlanmış bir şekilde anı üretmekten kaynaklanan bellek problemi) vb. gibi. Anterograd amnezinin henüz tam anlamıyla bir tedavisi bulunmamaktadır. Bu hastalık rehabilitasyon yöntemi ile önemli bellek açıklarının işleyişinin etkilenebilmesinin sağlanması mümkün olsa da henüz bellek değişikliklerinin akılda tutma probleminin halen sürdüğü gözlemlenmiştir. (SCIELO) Çalışmalar sırasında bilgi saklama kapasitesinde hafif bir artış gözlemlendiği görülse de bilgi materyalinin geri çağırılması için ipuçları ve belli stratejilerin kullanılması gerekiyordu. B₁ gibi takviyelerin önerilmesinin yanı sıra FDA (Amerikan gıda ve ilaç dairesi) tarafından onaylanmış bir ilaç bulunmamaktadır.

NOT: Mammiller cismin herhangi bir probleminin (Lezyon, atrofi, hasar vb.) değerlendirilmesi genelde papez devresi üzerinden olmuştur. Papez devresinin de bozukluğunun tedavisi mevcut durumu hafifletme veya tedavisine yardımcı olma üzerine beynin spesifik bir bölümünün elektriksel olarak uyarıldığı tedavi olan derin beyin stimülasyonu tercih edilmektedir. Bu tedavide beynin nörogenez özelliği tetiklendirilmesi ve nöroplastisitesinin artırılması amaçlanmaktadır.

Kaynaklar

• Vocabulary.com(Latincede mammiller cisim)
• Tandfonline(Mammiller mi mamiller mi?)
• NeuroscientificallyChallenged(Neden mammiller kelimesi, mammiller cismin konumu)
• NCBI(Mammiller cismin işlevleri, disfonksiyonu ve tedaviler)
• WikipediaEN(Teta dalgası)
• ResearchGate(Yetişkin farede mammiller cismin çekirdekleri ve bağlantıları)
• Nature(Anatomik olarak mammiller cisim ve klinik bozukluk durumu)
• WebMD(Wernicke-korsakoff sendromu ve tedavi yöntemleri üzerine)
• SCIELO(Anterograd amnezi üzerine bir vaka analizi)