APA 7: Çarıkçıoğlu, A. E. (2023, May 6). Aryabhata. PerEXP Teamworks. [Article Link]
Hayatı ve eserleri
“Aryabhata I” veya “Yaşlı Aryabhata” olarak da anılan Aryabhata (476, muhtemelen Ashmaka veya Kusumapura, Hindistan doğumludur.), bir astronom aynı zamanda çalışmaları ve tarihi modern bilim insanlarının kullanımına açık olan en eski Hintli matematikçidir. Onu aynı adı taşıyan 10. yüzyıldan kalma başka bir Hint matematikçiden ayırt etmek için paragrafın başındaki iki isim kullanılır. O zamanlar Gupta İmparatorluğu’nun başkenti olan Patalipurta (Patna) yakınlarındaki Kusumapura’da ünlendi ve burada en az iki eser yazdı: “Aryabhatiya (499)” ve günümüze kadar sadece ismi aktarılabilmiş “Arya-siddhanta”. [1]
Bilime olan katkıları ve mirasları
“Aryabhatasiddhanta”, esas olarak Hindistan’ın kuzeybatısında yayıldı ve ardından İran’daki Sasani Hanedanlığı (224-651) aracılığıyla İslami astronominin gelişimi üzerinde derin bir etkisi oldu. İçeriği bir dereceye kadar Varahamihira (550’de yıldızı parlamış, Aryabhata’nın hemşerisi filozof ve bilim insanıdır.), Bhaskara I (629 civarında adından sıklıkla söz ettiren Hint matematikçi ve gök bilimcidir.), Brahmagupta (598–665 arasında yaşamıştır. Hint astronomisinin kutbudur.) ve diğer düşünce ile bilim insanlarının eserlerinde korunmuştur. Her günün başlangıcını gece yarısına bağlayan en eski astronomik çalışmalardan biridir. [2]
“Aryabhatiya”, takip eden binyıl boyunca özellikle çok sayıda matematikçinin yorum yazdığı Güney Hindistan’da popülerdi. Eser beyit (İkişer dizeli) nazım biçimiyle yazılmış ve matematik ile astronomiyi merkezine almıştır. Astronomik tabloları, Aryabhata’nın sayıların tek heceli bir ünsüz-sesli harfle temsil edildiği fonemik (Söyleniş farklılığına göre düzenlenmiş) sayı gösterim sistemini içeren bir girişin ardından çalışma üç bölüme ayrılmıştır: Ganita (“Matematik”), Kala-kriya (“Zaman Hesaplamaları”) ve Gola (“Küre”). [3]
Aryabhatiya’da anlattıkları
Aryabhata, “Ganita”da ilk 10 ondalık basamağı adlandırır ve ondalık sayı sistemini kullanarak kare ve kübik kökler elde etmek için algoritmalar verir. Daha sonra geometrik ölçümleri ele alır -π için 62.832 / 20.000 (= 3.1416) kullanır, bu yaklaşık sayı gerçek değere çok yakındır: 3.14159- ve benzer dik açılı üçgenler ile kesişen iki dairenin özelliklerini açıklar. Ek olarak kendisi, Pisagor Teoremi’ni kullanarak sinüs tablosunu oluşturmak için iki yöntemden birini elde etmiştir. Ayrıca ikinci dereceden sinüs farkının sinüs ile orantılı olduğunu fark etmiştir.
Matematiksel seriler, ikinci dereceden denklemler, bileşik faiz (İkinci dereceden bir denklemi içeren), oran-orantı ve çeşitli doğrusal denklemlerin çözümü bu bölüme dâhil edilen aritmetik ve cebirsel konular arasındadır. Aryabhata’nın, Bhaskara’nın “Kuttakara (Pulverizatör/püskürteç)” olarak adlandırdığı doğrusal belirsiz denklemler için genel çözümü, problemi art arda daha küçük katsayılarla -Bu yöntem esasen Öklid algoritması ve devam eden kesirler yöntemiyle ilgilidir.- yeni problemlere ayırmaktan ibaretti. [4]
Aryabhata, “Kala-kriya” ile astronomiye dönmüş, özellikle ekliptik boyunca gezegen hareketini değerlendirmiştir. Konular arasında çeşitli zaman birimlerinin tanımları, eksantrik (Dış merkezli) ve episiklik (Dış çemberli) gezegensel hareket modelleri (Hipparchus benzeri), farklı karasal konumlar için gezegensel boylam düzeltmeleri ve “Saatler ile günlerin efendileri” teorisi (Eylem için uygun zamanları belirlemek için kullanılan astrolojik bir kavram) yer almaktadır.
“Aryabhatiya”, “Gola”da yer alan küresel astronomi ile sona erer ve bu bölümde kürenin yüzeyindeki noktaları, çizgileri uygun düzlemlere yansıtarak küresel geometriye düzlem trigonometrisi uygulanır. Konular arasında Güneş ve Ay tutulmalarının tahminiyle yıldızların batıya doğru görünen hareketinin küresel Dünya’nın kendi ekseni etrafında dönmesinden kaynaklandığının açık bir ifadesi yer almaktadır. Aryabhata ayrıca Ay’ın ve gezegenlerin parlaklığını yansıyan güneş ışığına bağlayarak doğru bir tespitte bulunmuştur. [5]
Aryabhata uydusu
Aryabhata, Hindistan tarafından yapılan ilk insansız Dünya uydusudur. Bölümümüzün başrolü, MS 5. yüzyılın önde gelen Hint astronomu ve matematikçisinin adını almıştır. Uydu, Hindistan’ın güneyinde yer alan Bangalore yakınlarındaki Peenya’da birleştirilmiştir; ancak 19 Nisan 1975’te Rus yapımı bir roket tarafından Sovyetler Birliği içinden fırlatılmıştır. Aryabhata uydusu, 794 pound (360 kg) ağırlığındaydı ve Dünya’nın iyonosferindeki (Atmosferin elektromanyetik dalgaları yansıtacak miktarda iyonların ve serbest elektronların bulunduğu 70 km ile 400 km’lik kısmı) koşulları araştırmak, Güneş’ten gelen nötronları, gama ışınlarını ölçmek ve X-ışını astronomisinde araştırmalar yapmak için kullanılmıştır. Uydunun elektrik sistemindeki bir arıza nedeniyle yörüngede bulunduğu beşinci gün boyunca bilimsel donanımlarının kapatılması gerekiyordu. Yine de bu beş günlük süre içinde birçok yararlı bilgi toplanabilmişti. [6]
Kaynaklar
- DICTIONARY ENTRY Hayashi, T. (2023, January 1). Aryabhata. Encyclopedia Britannica. [Britannica]
- WEBSITE Montoya, L. (2022, September 15). Aryabhata. Historia Y Biografía De. [Historia Y Biografía De]
- PDF FILE Türkiye Bilimler Akademisi. (n.d.). Aryabhata. Türkiye Bilimler Akademisi. [Türkiye Bilimler Akademisi]
- JOURNAL Beery, J. L. (2009). Sums of Powers of Positive Integers. In Mathematical Association of America. [Mathematical Association of America]
- JOURNAL Vuppala, S. (2006). The Aryabhata Algorithm Using Least Absolute Remainders. arXiv.org. [arXiv.org]
- WEBSITE Indian Space Research Organisation. (n.d.). Aryabhata. Indian Space Research Organisation. [Indian Space Research Organisation]
