Amigdala

Amigdala, amigdalanın konumu ve amigdalanın işlevleri

Limbik sistemin bir parçası olan amigdala şekli yönünden Latincede anlamı badem olan bir beyinde yer alan badem şeklinde hücrelerden oluşan bir kümedir. Amigdala her ne kadar tekil olarak adlandırılsa da birden fazla yapının bir araya gelmiş halidir ve her iki beyin yarım küresinde de yer almaktadır. Amigdala hipokampusun hemen önünde medial temporal lobda bulunur.

Amigdalanın karmaşık bir yapısı vardır. Bunu solunum, dokunma, hassasiyet gibi otonomik tepkilerden sorumlu beyin bölgelerinde olan bağlantılarıyla gözlemlemek mümkündür. Amigdala bu sayede yüksek derecede bilişsel bilgileri işleyebilir hale gelir ve bu bilişsel bilgilere dayalı olarak fizyolojik tepkileri düzenler. Örneğin mevcut bir yaşanmışlığa dayalı bir bilişsel bilgi sonucunda oluşan savaş ya da kaç tepkisi bunun en büyük örneklerinden birisi sayılabilir.

Amigdalanın temel etkiye görev alanları ise şu şekilde açıklanabilir: Amigdala duyusal bilgilerin duygusal bir değerlendirmesini yaparak ve buna uygun tepki verme konusunda rol oynayarak çevresel tehditler ve zorluklar karşısında bireyde önemli bir yere sahiptir. Amigdalanın birincil görevi korku ve saldırganlık gibi birey için tehdit unsuru oluşturan veya oluşturabilecek durumlara karşı duyguları düzenlemektir. Bunun yanı sıra amigdalanın bu işlevi yapmasında önemli bir yere sahip olan anılara, yaşanmışlıklara amigdalanın duygusal bir kimlik kazandırmasıdır. Ödül sistemi, karar verme yetisinde önemli bir rol oynaması da anılara duygusal bir kimlik kazandırmasından kaynaklanır. Amigdala bu yüzden önemli bir karar verme mekanizmasıdır. Bunun yanında Amigdalanın elektriksel olarak uyarılması sonucunda hayvanlarda saldırgan ve agresif bir tavır gözlemlenir. Amigdalanın uyarılması kesilince ise bu saldırgan davranışın göstermediği gözlemlenmiştir.

Amigdalanın anatomisi

Amigdala aşağıda listelenen birkaç gruplaşmış çekirdekten oluşmaktadır:

• Yanal çekirdek: Amigdalanın duyularımızdan bilişsel olarak bilgi alan kısmı olarak bilinmektedir. (Görme, duyma, tatma, acı vb.) Diğer bademciklerde bu tür bilgileri işlese tüm duyularımızdan gelen bilişsel bilgi yanal çekirdekte birleşir ve orada bütünleşir. Ayrıca bu alan nötr uyarıcı ile zararlı ve zararsız uyaran arasında bir bağlantı kurar. Bu nedenle tehlikeli bir uyaran olma özelliği taşımayan ip ile tehlikeli bir uyaran olma özelliği taşıyan yılanı karıştırıp temas ettiğimizde korkabiliriz.

• Bazal çekirdek: Amigdalanın pek çok alanından bilgi alan bazal çekirdek tehlikenin meydana geldiği alan ile ilgili ipucu toplamakla görevlidir. (Kısa özet geçmek gibi.) Bu şekilde Annenizin size kızdığı bir konuda o faaliyeti gerçekleştirmekte tereddüt etmek veya geçmişte size zarar veren bir kişiyle karşılaşmaktan korkmak bu sayede gerçekleşebilir. Buradaki bir hasar daha önceden öğrenilmiş ürkütücü tepkiyi ortadan kaldırabilir.

• Merkez çekirdek: Alınan bilgiler neticesinde gereken cevabın verilmesinden sorumlu olan alandır. Bu tepkiler genel olarak hareketsizleştirme şeklinde ya da endokrin (Hormon salgılanması) ve otonomik sistemler (Sinirsel bir tepki ile efektör organların harekete geçirilmesi) yoluyla gerçekleşmektedir. Burada meydana gelen hasar ile bireye tehlikeli gelen uyaranlar karşısında korku belirtilerinin azaldığı gözlemlenmiştir.

• Birleştirilmiş hücreler: GABAenerjik nöron grupları olarak tanımlanırlar ve inhibe edici (baskılayıcı, etkisiz hale getirici) şeklinde görevleri vardır. Bazal ve lateral çekirdek aktivitesi üzerinde bir kontrol gücü oluşturup aşırıcı heyecan durumunda sakinleştirici işlevi görürler.

• Medial Çekirdek: Doğuştan gelen duygusal davranışlara önemli rol oynar. Özellikle kokuların bir canlı hayatı için koku uyaranlarının anılarını yaratması önemli bir faktörü oluşturmaktadır. Amigdalanın bu alanı ise koku ampulünden bilgi alır ve bu koku alma bilgisini üreme ve savunma davranışlarıyla ile ilgili bölüme iletir. (Hipotalamik çekirdekler). Özellikle hayvanlar aleminde savunma davranışlarında koku bilgisi fazlasıyla önemlidir.

Amigdalanın yapısal ve işlevsel bağlantıları

Sosyal davranışlar ve buna yönelik sosyal ilişkiler

Nature Neuroscience’ın araştırmasında amigdala hacminin yetişkin insanlarda sosyal ağların boyutu ve karmaşıklığı ile ilgili olduğu üzerine yapılan bir araştırmada ikisi amigdala ile bağlantılı olan üç kortikal alanda sosyal ağ değişkenlerine bağlı ile kortikal kalınlık arasında ikişkiler söz konusuydu. Bu bulgularla birlikte amigdalanın sosyal davranışlarda önemli bir role sahip olduğu çıkarımı yapılmıştır.

Bu bulgular neticesinde amigdaladaki hacim büyüklüğüne karşın sosyal çevrenin artışı ve karışıklığında da bir artış olduğu gözlemlenmiştir.

Cinsel yönelim

Cinsel yönelim konusunda heteroseksüel ve homoseksüel olmak üzere beyinsel farklılıkların olabileceği öne sürülmüş ve bunun neticesinde bireylerin amigdalalarındaki farklılıklar incelenmiştir.

Dick F. Swaab’ın cinsel yönelimdeki araştırmaları sonucunda eşcinsel (Homoseksüel) erkekler, amigdalalarında heteroseksüel kadınlara amigdala olarak benzer kalıplar gösterdiği (Sağ amigdalalarda daha yaygın bağlantı), aynı şekilde eşcinsel kadınlar da heteroseksüel erkeklere amigdala olarak benzer kalıplar gösterdiği (Sol amigdalarda daha çok bağlantı) görülmüştür.

Stres

Stresörler (Stres etkeni) amigdala aktivitesi üzerinden önemli bir etkiye sahiptir. Amerikan Psikoloji Derneği’nin yaptığı çalışmalara göre akut stres ve kronik stres durumunda amigdalanın nöronal aktivitesi üzerinde artış gözlemlenmiştir.

NCBI’ın araştırmasında ise amigdala, tipik olarak akut koşullar altında (Hızlı başlayan, kısa süreli) olduğundan daha yüksek derecede olsa da tekrarlanan strese maruz kalma ardından aynı tepki sistemlerini modüle etmekte (Değiştirip düzenleme) rol oynar. (Hassaslaştırıcı etki) Hassaslaştırıcı etki, amigdala plastisitesi (Etkileşim sonucu değişme ve yeniden yapılanma kapasitesi) ve aktivitesi üzerinde tekrarlanan strese karşı oluşan anabolik etkilerden anlaşılabilir.

Kişilik ve ruh sağlığı bozuklukları

Özellikle sol taraftaki amigdalanın sosyal anksiyete, yaygın anksiyete bozukluğu, obsesif kompulsif bozukluk, bipolar bozukluk, travma sonrası stres bozukluğu gibi durumlarda yüksek ya da düşük nörol aktiviteler ile anormal bir amigdala aktivitesi sergilendiği gözlemlenmiştir. Amigdala hasarı, amigdala hacmi gibi etkenler de bu noktada önemli faktörlerden sayılmaktadır.

Bağımlılık

Madde bağımlılığı bozukluğun en iyi açıklaması olan bağımlılık, zevk (ödül sistemi), öğrenme, stres, karar verme ve kendi kendini kontrol etme ile ilgili beyin devrelerinin işlevindeki değişikliklerle ilişkilidir. Amigdala strese verilen tepkileri kontrol eder. Kısacası verilen stres tepkilerinde öğrenilmiş belli başlı dopamin kaynaklarına bizi amigdalanın sürüklemede büyük rolünün olduğu söylenebilir. (Zevk arama ve acıdan kaçma). Bunu ise belleğinde tuttuğu duygusal hafıza ile yerine getirir. Bu durumun sadece madde bağımlılığı için değil benzer etki gösterebilen internet bağımlılığı gibi durumlarda da bu şekilde olduğu gözlemlenmiştir.

Amigdala disfonksiyonu

Amigdala disfonksiyonu yani amigdalanın doku bozukluğu, hacimsel anormallik gibi vb. sebeplerden ötürü işlevini tam anlamıyla yerine getirememesi ve sonucunda fizyolojik ve psikolojik farklılıkların oluşmasıdır. Amigdala bozukluğunda meydana gelebilecek sonuçları maddelemek gerekirse:

• Karar verme: Amigdala kişinin güvenli kararlar vermesinde rol oynar. Amigdalada meydana gelecek bozulma ise kişinin güvenli kararlar vermesinde kişiyi çıkarları açısından tehlikeli kararlara karşı kişiyi kararın tehlikeli olduğuna yönelik uyaramayabilir, riskli kararlarla karşı tiksinti oluşturamayabilir.

• Hafıza kaybı: Hipokampus (Bağlam tarafı) ve amigdala (Duygusal tarafı) hafıza konusunda birlikte çalışan yapılardır. Amigdala hasarı durumunda amigdala beynin en önemli anılarını sıralamakta zorlanır ve bu durumdan hipokampus da etkilenerek bağlam yönünden anıları daha fazla karışık hale getirir. Dolayısıyla muhtemel hafıza kaybı durumları yaşanır.

• Hipervijilans: Hipervijilans yani anormal derecede uyarılma, çevredeki etkenlere karşı aşırı duyarlı gelme durumları yaşanabilir. NCBI’ın yaptığı bir araştırmada amigdala lezyonlarının hipervijilansa neden olabileceğini gözlemlenmiştir.

NOT: Belirlenen amigdala hasarına karşılık olarak belirli tedaviler uygulanmaktadır. Bunlar: Psikoterapi (Amigdala hasarı kendini daha çok dürtüsel olarak gösterdiği durumlarda), ilaç tedavisi (Terapilerle tek başına mücadele edilemediğinde dürtüselliği ve hipervijilans durumlarını hafifletmek amacıyla), ve derin beyin uyarımı (Bir diğer adıyla derin beyin stimülasyonu olan bu yöntemde hipervijilans gibi durumların anormal bir psikolojik ve davranışsal etki göstermesine karşın beynin spesifik bölümü elektriksel olarak uyararak mevcut durumu hafifletmesine yardımcı olur.).

Kaynaklar

1. ^WEBSITE Neuroscientifically Challenged. (n.d.). Know Your Brain: Amygdala. Neuroscientifically Challenged. [Neuroscientifically Challenged]
2. ^WEBSITE Guy-Evans, O. (2021, May 09). Amygdala function and location. Simply Psychology. [Simply Psychology]
3. ^WEBSITE Wright, M. (2021, April 23). Brain tonsil: anatomy, parts and functions (pictures). Warbletoncouncil. [Warbletoncouncil]
4. ^{WIKIPEDIA ENTRY} Koku hafızası. (2023, April 1). In Wikipedia. [Wikipedia Turkish]
5. ^JOURNAL Bickart, K., Wright, C. V., Dautoff, R., Dickerson, B. C., & Barrett, L. F. (2011). Amygdala volume and social network size in humans. Nature Neuroscience, 14(2), 163–164. [Nature]
6. ^JOURNAL Swaab, D. F. (2008). Sexual orientation and its basis in brain structure and function. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America, 105(30), 10273–10274. [Proceedings of the National Academy of Sciences]
7. ^JOURNAL Correll, C. M., Rosenkranz, J. A., & Grace, A. A. (2005). Chronic Cold Stress Alters Prefrontal Cortical Modulation of Amygdala Neuronal Activity in Rats. Biological Psychiatry, 58(5), 382–391. [Biological Psychiatry]
8. ^JOURNAL Radley, J. J., Morilak, D. A., Viau, V., & Campeau, S. (2015). Chronic stress and brain plasticity: Mechanisms underlying adaptive and maladaptive changes and implications for stress-related CNS disorders. Neuroscience & Biobehavioral Reviews, 58, 79–91. [PMC free article] [ScienceDirect]
9. ^WEBSITE Surgeon General’s Report on Alcohol, Drugs, and Health. (n.d.). The Neurobiology of Substance Use, Misuse, and Addiction | Surgeon General’s Report on Alcohol, Drugs, and Health. Surgeon General’s Report on Alcohol, Drugs, and Health. [Surgeon General’s Report on Alcohol, Drugs, and Health]
10. ^WEBSITE Flint Rehab. (2022, November 7). Damage to the Amygdala: Understanding the Functions, Symptoms, & Treatments. Flint Rehab. [Flint Rehab]
11. ^JOURNAL Terburg, D., Morgan, B., Montoya, E. R., Hooge, I. T. C., Thornton, H. B., Hariri, A. R., Panksepp, J., Stein, D. J., & Van Honk, J. (2012). Hypervigilance for fear after basolateral amygdala damage in humans. Translational Psychiatry, 2(5), e115. [PMC free article] [Translational Psychiatry]